woensdag 23 december 2009

Een steekhoudend argument tegen Malaria

Acties voor het Rode kruis
Naar de radiozender 3FM luister ik nooit, simpelweg omdat ik met 'die wereld' niet de geringste affiniteit heb. Maar zelfs ik weet wie Giel Beelen is en welke functie hij vervult. Dat komt doordat een mens heel veel registreert, waarvan hij echter niet beseft dat het ergens op zijn harde schijf wordt opgeslagen. Dat geldt voor letters en beelden, alsook voor geluiden en andere fenomenen. Tijdens het omslaan van het blad van een krant wordt er allerlei informatie in het 'cache-geheugen' geparkeerd, en mede daardoor weet ik van sommige mensen dat ze in de categorie sport horen, ook al mijd ik dat fenomeen even hard als de opgemelde radiozender.


Maar zo kon het ook gebeuren dat ik wist wat men in de wereld van de populaire muziek met het Glazen Huis bedoelt. Dit jaar staat het op het centrale plein van Groningen: de Grote Markt, waar zich aan de zuidzijde de grootste horeca-concentratie van Europa bevindt. Totdat het zogenoemde kerstfeest in alle hevigheid losbarst, proberen de in dat doorzichtige pand opgeslotenen zoveel mogelijk geld bijeen te praten, alsook via verzoeknummers en wat niet al meer. In Stad en Ommelanden wordt in allerlei clubs en verenigingen, in zaken en gezinnen, door scholieren, studenten en andersoortige burgers en buitenlui heel hard meegedaan met de meest 'ondenkbare' acties. Het uiteindelijke bedrag dat al die inspanningen oplevert en dat men in Groningen graag hoger zou zien dan de opbrengst van verleden jaar in Utrecht — en daar lag die op 5,7 miljoen euro —, komt ten goede aan het Rode Kruis voor de bestrijding van de steeds verder oprukkende, zeer kwalijke ziekte Malaria.

'Neefjes' en 'nichtjes'
Hoewel het december is en er nu al bijna een week relatief lage temperaturen heersen, heb ik diverse keren moeten vaststellen dat er bij mij in huis toch nog enkele neefjes rondbanjeren, welke een eeuw geleden nog als nichtjes werden gekwalificeerd, althans in de schoolboekjes Op de boerderij. Die paar steekvliegen laten mijn lijf sedert enkele maanden consequent met rust: slechts bij vlagen en verleden jaar de hele zomer hadden ze het op mij voorzien, vooral als ik sliep. Maar na inname van een dosis Ledum palustre zijn na een half uur de jeuk en bijbehorende verschijnselen verdwenen.
Het scherm van het lcd-televisietoestel dient als rustplaats voor die enge beesten. Aan de binnentemperatuur in mijn woning kan dat nauwelijks liggen, aangezien die ik die niet boven 14 graden Celsius laat uitkomen. Hoe zeer mij persoonlijk het wetenschappelijke bewijs ontbreekt, ga ik ervan uit dat de sterkere aanwezigheid van die 'muggen' dan ooit tevoren in de wintermaand wijst op klimaatverandering.


Volksvijand Nummer 1
Voor het geval u nu mocht denken dat we zomaar overstappen naar Afghanistan of een ander deel van de aarde, maar in ieder geval ver weg, waar zich lieden schijnen op te houden die zich bij tijd en wijle gedragen alsof ze de hele mensheid wensen uit te roeien — met uitzondering van de eigen groep — waarbij ze lijken op de volgelingen van diverse dictatoriaal regerende, geïncarneerde gruwelen als Hitler en Stalin, Mao en Bush junior —, dan zit u op het verkeerde spoor, aangezien ik in de sfeer van de actie van het Glazen Huis wens te blijven, ook al zal men mij daar, als het ook maar even kan, in de ruime omgeving niet aantreffen. Neen, ganschelijk niet — geen terroristen van Taliban of Teheran, niet uit Formosa of Washington: ik blijf even bij de vliegeniers die zonder diep na te denken een steekhoudend argument voor de mensheid (zouden moeten) leveren tot optreden tegen Volksvijand Nummer 1: MUG.

Bittere ernst
In het recentelijk verschenen boek van Bart Knols [1], met de korte, krachtige en vooral prikkelende titel MUG komen de begrippen neefje en nichtje in het register niet voor; daarentegen komen zweetvoeten en het aroma van Limburgse kaas wel voor, en zelfs heel direct in verband met het fenomeen steekvlieg.
Hoewel die beide laatste begrippen een cabareteske indruk maken, is het Knol bittere ernst: hij zelf heeft ontdekt dat Afrikaanse malariamuggen dol op genoemde verschijnselen zijn, en onder meer dat heeft hem — naast de verdiende waardering van talrijke individuen en (belangen)groeperingen — een Ig-Nobelprijs
[2] opgeleverd.

Vooroordelen
Bart Knols zet in zijn boek de feiten in begrijpelijke taal op een rij, en hij rekent daarbij af met vooroordelen en fabels; daarnaast somt hij de ziekten op die door muggen worden overgedragen. De auteur wijst een apart hoofdstuk aan Chinese muggen in Neerlands Westland, en verder behandelt hij het fenomeen tropenkoorts in Europa.
Het zal de geïnteresseerde medemens in datgene wat Knols door zijn lezenswaardige en prettig leesbare boek vaststelt, duidelijk worden dat de reeds geruime tijd in gang zijnde — en zich in ijltempo uitbreidende — veranderingen van klimatologische aard tal van extra belastingen voor het leven van alledag met zich zullen meebrengen, en dat meer ziekten als staartje van de MUG binnen niet al te lange tijd zich in onze contreien steeds meer en vaker zullen manifesteren. Wij zullen dan ook vast wel moeten zorgen voor een dan rap crescendo in de omzet van klamboes in de eigen omgeving.

[1] Bart Knols is medisch entomoloog, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.

[2] De Ig-Nobelprijs werd in 2006 uitgereikt aan Bart Knols, evenals aan 'Eendenman' Kees Moelker; een foto van de ceremonie aan de Harvard-Universiteit van deze parodie op de aloude Nobelprijs is in het boek MUG opgenomen op pagina 81. Over deze alternatieve Nobelprijs kunt u hier meer lezen.
__________
Bart Knols: MUG. — De fascinerende wereld van volksvijand nummer 1. 256 pag., paperback; Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2009. ISBN 978-90-468-0654-8.
____________
Afbeeldingen
1. Logo van de acties in de strijd tegen Malaria.
2. Voorzijde van het nieuwe boek van Bart Knols.
3. De auteur lacht de toekomst hoopvol tegemoet. Hij weet zo ongeveer wel wat er moet gebeuren om als westerlingen te kunnen overleven.

vrijdag 18 december 2009

Kerstteksten van het Noorden tot Nieuw-Zeeland

Opbloeiende interesse
Gezien de nadrukkelijk toegenomen belangstelling, gedurende de afgelopen weken, voor oudere bijdragen op deze site en een andere waarop mijn artikelen worden gepubliceerd, welke kerst- en/of eindejaarsteksten tot thema hadden, is het wellicht aardig om ook tegen het einde van 2009 nog een bundel in uw aandacht aan te bevelen.
Inhoudelijk beperken we ons, vanzelfsprekend, tot die gedeelten van de publicatie welke betrekking hebben op auteurs of op andere elementen die betrekking hebben op de periode in de geschiedenis van kunst en cultuur die onverbrekelijk zijn verbonden aan dit elektronische tijdschrift.

Weihnachten rundum die Welt
Tien jaar na de eerste editie van de dtv-bundel
Weihnachten rundum die Welt is, onlangs in oktober, een nieuwe uitgave in het licht gegeven. Van de in totaal vijftig legenden en sprookjes, beschreven gebruiken en verhalen, zijn er negen die bij onze periode horen.
Al is het niet het eerste waar je aan denkt, gezien de 'omvang' van de bundel, kom je in aanraking met kerstfeesten die zich op warme stranden afspelen. Van groter belang is echter de kwaliteit van hetgeen wordt verhaald. De volkssprookjes die uit publicaties komen welke in het fin de siècle zijn verschenen, zijn afkomstig uit Denemarken, Noorwegen en Zweden.

Oude bekenden en vreemdelingen
Twee Russen, een Noor, twee Engelsen, drie Duitser en een Fransman passen in ons tijdperk , en van die lettergoochelaars zijn er vijf die al geruime tijd wereldvermaardheid genieten: Charles Dickens (1812-1870), Thomas Hardy (1840-1928), Nikolaj Leskov (1831-1895), Lenoid Andrejev (1871-1919) en Fridtjof Nansen (1861-1930).Van de twee in geringe(re) mate bekenden hebben we de exacte biografische data niet beschikbaar; die hadden dan ook, evenals die van alle andere auteurs die in de bundel voorkomen, achterin dienen te worden opgenomen met de levensdata, zoals dat in dergelijke uitgaven te doen gebruikelijk is.
Joseph Roth (1894-1939) geniet grote Europese bekendheid, en dat geldt eveneens voor de Provençaalse Fransman Frédéric Mistral (1830-1914). Het zal u dan ook niet verbazen dat van de laatstgenoemde een verhaal over kerstmis in de Provence in de bundel te vinden is.

Antieke bede uiterst actueel
Sedert oktober van dit jaar is er weliswaar nog een kerstbundel bij dezelfde uitgeverij uitgekomen met de — althans in onze actuele context — veelzeggende titel
Weihnachten bleibt Weihnachten [1]. Van de achtendertig daarin voorkomende bijdragen is er één afkomstig van de schrijfster Else lasker-Schüler (1869-1945), overigens uit 1936. De laatste bladzijde van de bundel is echter voor ons veel interessanter, en in meer dan één opzicht.
Aangezien kerstmis in wezen tot en met de dag van Driekoningen — 6 januari — duurt, misstaat een bijdrage over Nieuwjaar niet. De hehartenswaardige uitsmijter van dat boek stamt uit het jaar 1883 en is afkomstig uit de mond van de toenmalige pastoor van de Sint Lambertuskerk in Münster. Het is een nieuwjaarsbede, bestaande uit 15 regels, die op bijna alle punten intens brisant is — wellicht op twee regels na, maar die mag u zelf ontdekken. De thema's die in dat relatief korte stuk aan de orde komen, zijn dermate actueel dat men niet verbaasd zou opkijken als een 'voorganger' deze nu zou hebben bedacht, dan wel opnieuw in zijn geheel zou uitspreken. Je kunt dan ook nauwelijks anderd dan de Prediker uit de Bijbel op zijn woord —
Er is niets nieuws onder de zon [2] te geloven. Daarom willen wij u die bede uit 1883 niet onthouden.

FROMMER WUNSCH

Neujahrsbitte des Pfarrers von St. Lamberti in Münster an seine Gemeinde (1883)

Herr, setze dem Überfluss Grenzen
und lasse die Grenzen überflüssig werden.
Lasse die Leute kein falsches Geld machen,
aber auch das Geld keine falschen Leute.
Nimm den Ehefrauen das letzte Wort
und erinnere die Ehemänner an ihr erstes.
Schenke unseren Freunden mehr Wahrheit
und der Wahrheit mehr Freunde.
Bessere solche Beamte, Geschäfts- und
Arbeitsleute die wohl tätig sind
aber nicht wohltätig sind.
Gib den Regierenden ein besseres Deutsch
und den Deutschen eine bessere Regierung.
Herr, sorge dafür, dass wir alle in den
Himmel kommen — aber nicht sofort.
__________

[1] Weihnachten bleibt Weihnachten. Herausgegeben von Brigitta Rambeck. dtv 21176.

[2] Het Prediker-woord dat er "niets nieuws is onder de zon" is te vinden in de Boeken des Ouden Verbonds: De Prediker I:9.

____________

Weihnachten rundum die Welt. Mit 50 Bildern. Herausgegeben von Gudrun Bell. 256 pag. paperback; Neuausgabe, dtv 13820. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, Oktober 2009. ISBN 978-3-423-13820-8. Prijs € 9,90 (in de BRD en bij Boekhandel Die Weisse Rose, in Amsterdam.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de dtv-bundel Weihnachten um die Welt uit oktober 2009.
2. Voorkant van de in oktober 2009 voor het eerst verschenen dtv-bundel Weihnachten bleibt Weihnachten.

maandag 14 december 2009

Massamoordenaar malaria — Canvas-documentaire

Het tweede Nederlandstalige, Belgische televisienet CANVAS zendt op dinsdag 15 december, 's avonds tussen 22:10 uur en 23:05 uur, een documentaire van Alain Tixier over niet alleen de wetenschappelijke kanten van de ernstige infectieziekte die wij kennen als malaria, maar tevens met betrekking tot de politieke en economische aspecten daarvan.
De ziekte is nog altijd in diverse delen van de wereld een levensbedreigende moloch en mede daarom worden er vandaag de dag op tal van plekken nog inzamelingen gehouden. Zo ook in Groningen en omgeving waar dezer dagen Het Glazen Huis wordt opgesteld met deejays van Hilversum, die zich ten doel hebben gesteld zoveel mogelijk geld bijeen te halem dat kan worden gebruikt voor de bestrijding van deze ziekte.
__________
Afbeelding: geïnfecteerde rode bloedcel.

Vijfdelige Darwin-reeks deze maand driemaal op tv

Arte-televisie begint op maandag 14 december met de uitzending van de vijfdelige reeks Darwins neue Welt, waarvan elke werkdag tussen 20:15 uur en 21:00 uur een aflevering zal worden uitgezonden. Het betreft hier een coproductie van drie landen: Australië, Canada en Duitsland en is in 2009 als project van het Zweite Deutsche Fernsehen gereed gekomen. Als afsluiting van het Darwin-jaar worden het wel en wee en andere wederwaardigheden van de vader der evolutietheorie aan de orde gesteld, en om het jaar echt goed af te sluiten, heeft Arte-televisie besloten voor het einde van het jaar 2009 nog tweemaal deze reeks uit te zenden: eenmaal op één dag: zaterdag 26 december, 's middags vanaf 14:00 uur, de tweede keer van 28 december tot en met 1 januari 2010, per dag één aflevering, elke ochtend vanaf 09:10 uur.
Voor een uitgebreid artikel over vijf Darwin-boeken die dit jaar in een Nederlandse vertaling op de markt zijn gekomen, kunt u terecht op de site All art is quite useless van Rond1900.nl over de cultuur van het fin de siècle.
__________
Afbeelding: Voorzijde van het anti God, pro Darwin-boek van Richard Dawkins dat heel veel stof heeft doen opwaaien in tal van landen waar het is verschenen.

dinsdag 8 december 2009

Processen om Demjanjuk richt(t)en heel wat aan

NRC-correspondent Salomon Bouman in 1993
Tijdens het doorwerken van vele, hoge stapels oudere kranten — om te beslissen wat voor de kringloop kan worden weggedaan — stuitte ik op twee artikelen met betrekking tot de toen als "de beul van Treblinka" gekwalificeerde Ivan (John) Demjanjuk. De vrijspraak geschiedt ondanks het feit dat de man in de ogen van zijn rechters wel een oorlogsmisdadiger is. En ook heeft het Hof de getuigenissen van de overlevenden van Treblinka niet aangetast, die Demjanjuk als Ivan de Verschrikkelijke hadden aangewezen. Op de voorpagina van NRC/Handelsblad troffen we de hieronder afgedrukte kop aan op donderdag 29 juli 1993:


Die ochtend had het Israelische Hooggerechtshof de in 1988 ter dood veroordeelde Demjanjuk vrijgesproken wegens "twijfel". In een kader naast dit artikel worden de gebeurtenissen vanaf 1940 uit de optiek van de Aanklager onder elkaar gezet, direct daarnaast — binnen hetzelfde kader — is te zien hoe diens verdediging de Werdegang van Demjanjuk, vanaf het moment dat hij in dienst treedt van het Sovjet-leger tot en met 1944. Pas in 1950 gaat de geschiedenis verder en dat gedeelte is gecentreerd omdat daarover geen controverse bestaat tussen Aanklager en Demjanjuks verdediging.

Lisette Lewin in de Volkskrant, een week later
Zes dagen later, op 4 juli 1993, opende een FORUM-pagina van de Volkskrant met een groot artikel van Lisette Lewin met de kop


Lisette Lewin pleit daarin voor het zo snel mogelijk naar huis sturen van Demjanjuk, omdat een dergelijk onverkwikkelijk proces niet nogmaals mag plaatshebben. "Daar zijn ookde slachtofffers niet bij gebaat", luidt de laatste zin van de synopsis.
Hoewel ze in haar bijdrage gegronde redenen aandraagt om haar gevoelen te staven, zijn er zestien jaar later kennelijk massa's overlevenden een aanhang, die daar anders over denken. Vandaar dat het huidige proces Demjanjuk — dat door velen als he laatste grote NS-proces wordt beschouwd — in München niet alleen zoveel aandacht krijgt in de media, maar ook omdat het om dezelfde man gaat als in 1993.

Reportage op Arte-televisie
Woensdag 9 december presenteert Arte-televisie de reportage Der Fall des Iwan Demjanjuk, over het proces dat op 30 november in München is begonnen tegen de man die opnieuw wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden in onder meer het Duitse concentratiekamp Sobibor tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een film, gemaakt in opdracht van de Südwest Rundfunk (SWR), door Wolfgang Schoen, Frank Gutermuth en Sebastian Kuhn.
De reportage, die op het formaat 16:9 zal worden uitgezonden, wordt op zaterdag 12 december, eveneens door Arte-televisie, herhaald, in de middag vanaf 14:55 uur.

Foto: SWR/tvschoenfilm

(wordt ongetwijfeld vervolgd)

dinsdag 1 december 2009

Arte thema-avond over De prijs van de vrijheid

Economische revolutie
Toen de Berlijnse Muur in 1989 — eerst figuurlijk — was gevallen, en er zeer snel zodanig werd ingegrepen dat het monument van afzichtelijkheid enerzijds en tegelijkertijd het symbool van scheiding, ongelijkheid en onvrijheid — althans als zichtbare getuige van de Koude Oorlog — tot het verleden is gaan behoren, konden de landen achter het eertijdse IJzeren Gordijn vrij direct profiteren van de voordelen die een vrije handel biedt en die in principe voor al die landen openlag. In grote delen van die toen niet meer direct afgescheiden landen kwam vrijwel gelijktijdig het communisme ten val.

Thema-avond
Arte-televisie biedt de kijker op dinsdag 1 december, vanaf 20:50 uur, een thema-avond met als titel Der Preis der Freiheit, met daarin twee onderdelen, die beide een beeld geven van de balans die in Oost-Europa is opgemaakt na twintig jaar vrije handel tussen oost en west. Tussen 21:00 uur en 21:45 uur wordt Die andere Revolution uitgezonden, een reportage over particuliere initiatieven binnen de nieuwe, vooral marktgerichte economie in tal van Oost-Europese landen. Daarna volgt — tussen 21:45 uur en 23:00 uur — een film over het meedogenloze kapitalisme in het hedendaagse Roemenië.
De avond zal door Thomas Kausch worden gepresenteerd. Een herhaling kan worden bekeken op donderdag 10 december, in de ochtenduren vanaf 09:55 uur.

donderdag 26 november 2009

Tweemaal Andere Tijden over de Spaanse griep

Reguliere uitzending op Nederland 2
Op donderdag 26 november wordt in de reguliere uitzending van het VPRO/NPS-programma Andere tijden aandacht besteed aan de angst die heerst, en de voorzorgsmaatregelen die worden getroffen, in verband met een dreigende griepepidemie. De aflevering draagt de titel Griep in het land. Ook nu is men bij ons in de ban van een nieuw griepvirus dat deze keer het adjectief Mexicaans heeft gekregen. Bijna een eeuw geleden heerste de zogenoemde Spaanse griep die een ongekend aantal slachtoffers heeft geëist: zo'n twintig miljoen wereldwijd.
Latere griepgolven hebben weliswaar een iets minder grimmig uiterlijk vertoond, maar vielen qua hevigheid evenmin te verwaarlozen, en ze hebben wel gezorgd voor aanzienlijke paniek onder de bevolking. Bij die gelegenheden is steeds opnieuw de vraag aan de orde gekomen: vaccineren of niet. In
Andere tijden een terugblik.

Reportage op Geschiedenis 24
Het digitale Nederlandse themakanaal Geschiedenis 24 presenteert herhalingen van eerder uitgezonden programma's, die op enigerlei wijze betrekking hebben op, dan wel afkomstig zijn uit, een situatie die het predikaat historisch hebben gekregen. De aflevering van Andere tijden die op donderdag 26 november wordt herhaald, betreft een reportage uit 2001. Daarin wordt getoond hoe de Spaanse griep van 1918 in de herfst van dat jaar in het Drentse plaatsje Hollandscheveld — direct zuidoostelijk van Hoogeveen — heeft huisgehouden. In ons land zijn toen ongeveer dertigduizend mensen aan de gevolgen van deze griep bezweken.
__________
NB: Voor een uitbeelding met zelfportret van de Spaanse griep 1918 zij verwezen naar het doek van de Noorse schilder Edvard Munch, te zien op de algemene cultuurwebsite Cultuurtempel in een artikel dat op zondag 22 november is opgenomen.

woensdag 25 november 2009


Twee gezinnen van één familie
Acht jaar geleden is het alweer dat het op het scherm in totaal vijf uur en een kwartier durende, driedelige biografische drama Die Manns — Ein Jahrhundertroman [1] over het leven van de twee broers Heinrich Mann (1871-1950) en Thomas Mann (1875-1955) en hun gezinnen. De gespeelde gedeelten worden afgewisseld met documentaire beelden, hetgeen het gevoel versterkt dat je als kijker wordt geconfronteerd met een ruimere vorm van authenticiteit dan dat in biografische speelfilms doorgaans het geval is. Het is niet voor niets een trend geworden in de filmwereld.
De drie belangrijkste rollen in deze film worden vertolkt door Armin Mueller-Stahl [2] als Thomas Mann; Monika Bleibtreu (1944-2009) als Katja Mann-Pringsheim en Jürgen Hentsch (*1936) als Heinrich Mann. De figuur van Klaus Mann, die in de latere delen wat meer wat uitgebouwd, wordt gespeeld door Sebastian Koch.

De drie perioden
Het eerste deel van Die Manns — dat het leven van de twee gezinnen Mann belicht in de periode
van 1923 tot 1933 — zal door het eerste Duitse publieke televisienet ARD/Das Erste worden uitgezonden op vrijdag 27 november vanaf 23:30 uur tot 01:15 uur in de nacht op zaterdag 28 november.
De tweede aflevering is, vanzelfsprekend op dezelfde zender, voorzien voor de nacht van zondag 29 november op maandag 30 november, van 00:35 uur tot 02:20 uur. Deze behandelt de periode van 1933 tot 1941.
Tot slot zal de uitzending van deel drie starten op vrijdag 4 december, wederom om 23:30 uur en ook weer tot 01:15 uur duren en de periode van 1942 tot 1955 bestrijken. Heinrich Mann is dan al vijf jaar niet meer onder de levenden, Thomas Mann stierf in dat jaar op 12 augustus.

Onuitwisbare invloed in de letteren
Niet voor niets wordt door tal van kenners van de Duitse literaire scène in de eerste helft van de twintigste eeuw
vastgesteld dat deze twee broers de meest belangrijke schrijvers van die periode zijn geweest. De tweede helft van de twintigste eeuw heeft het Duitse literaire gebeuren volgens sommigen nog steeds in de schaduw gestaan von diesen beiden literarischen Überväter. Of dat wellicht ietwat te sterk is uitgedrukt, valt te bezien; vaststaat daarentegen dat zij op een heel bijzondere manier — zowel als gelijktijdig
optredende figuren, maar tegelijkertijd niet zelden als tegenpool van elkander, van lieverlee dan wel als zodanig geconstrueerd — de cultuur van het naoorlogse Duitsland blijvend hebben beïnvloed. "Die unwissenden Magier" noemde Joachim Fest — Hitler-biograaf en ooit Herausgeber van deFrankfurter Allgemeine Zeitung deze twee; zijn ideeën daarover heeft hij in een boek met de gelijknamige titel beschreven, dat voor het eerst in 1985 is verschenen en later als Taschenbuch is herdrukt.

Amerikaans staatsburger
Thomas Mann wilde direct na de Tweede Wereldoorlog aanvankelijk niet naar Duitsland terugkeren. Vanuit het verre Westen hoopte hij een bijdrage te kunnen leveren aan de morele wederopbouw van zijn verloren vaderland. De zogenaamde Koude Oorlog gooide echter een knuppel tussen de benen van de filosofisch ingestelde schrijver, die tevens een scherpzinnig denker was en vreesde dat het ook toen nog steeds niet nieuwe Duitsland — doorregen met oude nazi's als het nu eenmaal was — wel eens door de Amerikanen als bondgenoot
in de strijd tegen het communisme van de Sovjetunie kon worden benodigd, en dat zou voor de — zowel toen alsook, terugblikkend, vandaag de dag — als fragiele republiek ingeschatte staat geen goede ontwikkeling betekenen. Thomas Mann kwam daardoor terecht in een soort niemandsland. Wel bleef hij, ondanks tal van reserves, hameren op de Duitse eenheid. Naar aanleiding van de festiviteiten en andere gebeurtenissen rondom de Goethe-herdenking van 1949 [3] en een Schiller-herdenking in 1955 [4] bezocht Thomas Mann de beide delen van Duitsland om zijn ideeén met betreking tot verzoening te postuleren. Wel had hij over zijn volk zo zijn gedachten: "Die Deutschen sind ein recht unausstehliches Volk, aber ein deutscher Schriftsteller und Diener der deutschen Sprache bin ich nun einmal durchaus . . . "

Heinrich Mann
De oudere broer van Thomas Mann was een in meer dan één opzicht grote figuur. Hij beleefde enorme omwentelingen in politiek, sociaal en cultureel opzicht, hij genoot diverse successen met zijn boeken, maar raakte toch op een zijspoor, mede doordat hij — bezien vanuit de optiek van 'het westen' op het verkeerde paard heeft gewed, althans in politiek opzicht door de Russische revolutie van 1917 als de verwezenlijking van een "honderdjarige literatuur" te kwalificeren.
Voor Heinrich Mann was het duidelijk dat die revolutie was
begonnen toen de eerste Russische boer die een eeuw eerder reeds kon lezen en een volksverhaal van Lev Tolstoj had genoten
en dit aan andere boeren had doorgegeven. Hoewel hem die positie — voor een deel begrijpelijkerwijs — nogal kwalijk is genomen, is dat niet van invloed geweest op de kwaliteit en intrinsieke literaire waarde van zijn oeuvre en de waardering daarvoor. Hij was en bleef een man met een groot vermogen tot fabuleren en beschikte over een ongebreidelde fantasie, die zijn kunst steeds ten goede is gekomen.
De tegenstellingen die zijn leven steeds hebben 'vergezeld', hebben gezorgd voor nogal bizarre situaties welke zo uit één van zijn eigen boeken hadden kunnen stammen. Dat alles is terug te vinden in de briljante biografie van de veelzijdige historicus Manfred Flügge. Het boek biedt niet alleen een scherpe kijk op het leven van de Mann die binnen de ontwikkeling van zijn familie noodgedwongen steeds meer de tweede viool is gaan spelen.
Ondanks het gegeven dat Heinrich Mann zich deels buiten de wereld van alledag bevond, had ook hij in ieder geval enig inzicht in de eigen situatie, hetgeen blijkt uit wat hij dienaangaande in 1946 daarover wist te melden:
"In Wirklichkeit habe ich mehr als nur den Helden des
Blauen Engel und den vorweggenommenen Nazi des Untertan gemacht: Schöneres, meine ich, und näher der
Vollendung, die ich nie erreichte." De in dit citaat genoemde boeken hebben internationaal niet alleen opzien gebaard, maar het zijn tevens blijvende titels in de canon der Duitse
In Ein Zeitalter wird besichtigt, een boek vol memoires — voor het eerst gepubliceerd in 1946 — presenteert Heinrich Mann een alternatieve autobiografie, die is bedoeld als kritiek op hetgeen de schrijver in de behandelde periode heeft ondergaan. Volgens broer Thomas is dit werk geschreven "in einer Prosa, deren intellektuell federnde Simplizität sie mir als Sprache der Zukunft erscheinen läßt." En hij besluit zijn korte reactie met de verwachting dat uit het boek in kwestie passages in de schoolboeken van de éénentwintigste eeuw als voorbeelden zullen
dienen.literatuur gebleven. Anders was dat met zijn eerste roman, In einer Familie. De schrijver geeft daarin niet alleen blijk van wat sommige Heinrich Mann-kenners als "jeugdige overmoed" beschouwen, maar vormt eveneens een bewijs voor zijn besef van zijn kunst en kennerschap. Dit proza is voor het eerst verschenen in 1894, zes jaar voordat broer Thomas metBuddenbrooks op de markt kwam. In 1896 werd er een tweede druk gerealiseerd en drie decennia later is er een door de auteur bewerkte versie uitgekomen. Relatief snel was het boek uitverkocht en bleef het gedurende drie kwart eeuw onvindbaar. In het jaar 2000 heeft uitgeverij Fischer er een nieuwe druk van de allereerste editie gerealiseerd, met zelfs twee (!) stofomslagen tegelijkertijd. De exegeten zijn van mening dat in dat jeugdwerk de 'ingang' tot het oeuvre van Heinrich Mann kan worden gevonden.

De broers
De oudste zoon van Thomas en Katja Mann — Golo, historicus en zeker zo'n briljant formulerende schrijver als zijn vader (1909-1994) — noemde Vater Thomas en Onkel Heinrich "unwissend weil schlecht informiert, Magier weil sich andere Wirklichkeiten erträumend oder Lieblingsträume mit Wirklichkeit gleichsetzend." Daarmee heeft Golo Mann de heren zeer treffend gekarakteriseerd. Lezers van (delen van) het oeuvre van de beide oudere heren, die zich al lezend graag zelf een beeld willen vormen van de soms gespannen situatie tussen die beiden, kunnen daarvoorredelijk terecht bij de correspondentie tussen Thomas en Heinrich Mann in de jaren 1900-1949. In totaal zijn in 1965 door de Duitse Akademie der Künste honderdvijfentwintig uitgegeven, maar deze verzameling werd vier jaar later uitgebreid met nog eens 55 brieven, die worden beschouwd als de meest wezenlijke van het geheel.

[1] Het biografische drama in beelden Die Manns werd onderscheiden met tal van prijzen, zowel voor de regie als voor de bijeengebrachte groep van spelers.

[2] Armin Mueller-Stahl (*1930) is de enige echte Hollywood-ster van Duitse bodem, die volgens sommige stemmen uit de wereld van de Duitse filmkritiek niet eens (meer) het aantal kan opnoemen van de films waaraan hij heeft meegewerkt. Begin dit jaar kwam de nieuwste verfilming van de roman Buddenbrooks van Thomas Mann uit, waarvoor de schrijver in 1929 in met de Nobelprijs voor Literatuur werd onderscheiden.

[3] Johann Wolfgang von Goethe leefde van 28 augustus 1749 tot 22 maart 1832.

[4] Friedrich (von) Schiller leefde van 10 november 1759 tot 9 mei 1805.
__________
Thomas Mann: Fragile Republik — Thomas Mann und Nachkriegsdeutschland. 240 pag., paperback; Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main, 1999. ISBN 978-3-596-14429-9.

Joachim Fest: Die unwissenden Magier — Über Thomas und Heinrich Mann. 164 pag., paperback; Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Mai, 1995. ISBN 978-3-596-11259-1.

Thomas Mann & Heinrich Mann: Briefwechsel 1900-1949. 374 pag., gebonden in linnen; S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1969.

Manfred Flügge: Heinrich Mann — Eine Biographie. 512 pag., gebonden; Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 2006. ISBN 978-3-498-02098-7.

Heinrich Mann: In einer Familie — Roman. 320 pag., gebonden (met twee stofomslagen).
Heruitgave van de allereerste versie van 1894. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main, 2000.
ISBN 978-3-10-047818-5.

Heinrich Mann: Ein Zeitalter wird besichtigt. 732 pag., gebonden in linnen. Aufbau Verlag, Berlin und Weimar, 1982 (tweede druk).
___________
Afbeeldingen1. Heinrich en Thomas Mann in 1899.
2. Voorzijde van het stoofomslag van de Heinrich Mann-biografie door Manfred Flügge (2006).
3. Voorzijde van de paperback-editie van Joachim Fest: Die unwissenden Magier.
4. Voorzijde van de paperback-editie van Thomas Mann — Fragile Republik.
5. Voorzijde van het stofomslag van de DDR-editie (tweede druk 1982) van Ein Zeitalter wird besichtigt, memoires van Heinrich Mann.
6. Voorzijde van het onderliggende van de twee (!) stofomslagen van Heinrich Mann's eerste boek: In einer Familie uit 1894.
7. Manfred Flügge, auteur van de Heinrich Mann-biografie.
8. Armin Mueller-Stahl, die de rol van Thomas Mann op zich heeft genomen in Die Manns.

maandag 23 november 2009

Eerste druk van The Origin of Species opgedoken

Evolutiebijbel
Heden werd in de middageditie van het NOS-Journaal bekendgemaakt dat het Londense veilinghuis Christie's in het bezit gekomen is van een exemplaar van de eerste druk van de Bijbel der Evolutieleer — het boek The Origin of Species uit 1859, dat werd geschreven door de Grootmeester van alle evolutionisten ooit: Charles Darwin Hoogstdezelve (1809-1852); een aardige gebeurtenis in de marge van het Darwin-Jaar.
Naar verwachting van het veilinghuis dat het boek op een van hun veilingen zal aanbieden, zal het zeventigduizend euro opleveren. Naar verluidt heeft het exemplaar de laatste veertig jaar in een wc-ruimte bevonden.
__________
Afbeelding: Voorplat van een hedendaagse editie van The Origin of Species.

maandag 19 oktober 2009

IJsland: vier miljoen euro 'schulden' per persoon

In VPRO's Tegenlicht
Het geiserparadijs IJsland in het hoge Noorden is failliet gegaan als gevolg van de wereldwijde, financiële crisis. Dat heeft ertoe geleid dat omgerekend iedere IJslander [1] nu een 'schuldenlast' torst van vier miljoen euro. De vraag die zich daarmee aan zo menigeen opdringt, is: Hoe overleeft ieder individu — en in dit geval van lieverlee die complete staat — zoiets? [2]
Mogelijkerwijs komt er een antwoord op die vraag in de aflevering De IJsland-ervaring — van de regisseurs Olaf Oudheusden en Jos de Putter, in het VPRO-programma Tegenlicht — die op maandag 19 oktober wordt uitgezonden via Nederland 2, tussen 20:55 uur en 22:00 uur.

Thema-avond op Arte-televisie
Dinsdag 20 oktober zal de Frans-Duitse cultuurzender Arte-televisie, vanaf 22:00 uur, in haar programma een thema-avond aan IJsland en de aldaar bestaande toestanden en gebeurtenissen wijden. Die thema-avond welke in principe tot 00:20 uur in de nacht op dinsdag 21 oktber zal duren, is opgesplitst in drie onderdelen: als eerste een zeventig minuten durende documentaire Aufstand in Island. Daarin volgt Helgi Felixson diverse bewoners van IJsland vanaf het moment dat de financiële crisis onomstotelijk bleek. Het gaat daarbij om een econoom en een filosoof, een satiricus en een jeugdige activist, een visser en een koffiebar-houder. Zij allen reageren op de vraag hoe het allemaal zo ver heeft kunnen komen.
Om 23:10 uur volgt de reportage Insel der grünen Träume, over de toekomst van IJsland: aan de ene kant ziet men aldaar een paradijs voor ecologisch toerisme, doch daar staat tegenover dat de metaalindustrie in een enorm tempo uitbreidt.
Tot slot volgt er, vanaf 23:40 uur, een veertig minuten durende Gesprächsrunde.
_______
__
[1] Het aantal inwoners van IJsland bedraagt per 1 juli 2009, volgens een niet-officiële schatting van het VS-Bureau of the Census, 306.694, hetgeen neerkomt op drie mensen per vierkante kilometer.

[2] Op de Economie-pagina van het6 dagblad Trouw van heden wordt gemeld dat het land van premier Jóhanna Sigurdardóttir met Groot-Brittannië en Nederland een akkoord heeft bereikt over een afbetalingsregeling van vier miljard euro. Die regeling — in de vorm van een voorschot — is gerealiseerd opdat die spaarders schadeloos kunnen worden gesteld welke geld bij de ineengestorte Icesave-bank hadden uitstaan.

Afbeeldingen
1. Geiser in het IJslandse landschap.
2. IJsland, gezien vanuit een satelliet.
3. IJslands minister-president Jóhanna Sigurdardóttir.

zondag 27 september 2009

Roman Polanski zondag in Zwitserland gearresteerd

Ruim vier decennia geleden liet de Franse acteur filmregisseur van Poolse origine, Roman Polanski (*1933), de vampiers dansen in de film The Fearless Vampire Killers (1967 — NL: Met mijn tanden in jouw nek; D: Tanz der Vampire) [1]; vanaf heden zal er voor hemzelf sprake zijn van een dans met Zwitserse rechters, aangezien de man op zondag 27 september door de politie van de Zwitserse stad Zürich werd gearresteerd. De opdracht daartoe kwam uit de hoofdstad van het eedgenootschap waar een verzoek uit de VS was binnengekomen.
Die arrestatie heeft een achtergrond die meer dan dertig jaar terug ligt; de aanleiding daartoe vormt een beschuldiging dat hij zich — in 1977, tijdens een verblijf ten huize van zijn vriend Jack Nicholson — seksueel zou hebben vergrepen aan een 13-jarig meisje. Hoewel hij voor dat gebeuren werd gearresteerd, kreeg hij wel toestemming een lopend filmproject af te maken, en in die periode is hij erin geslaagd via Londen naar Parijs te vluchten, en sedertdien zou hij onmiddellijk worden gearresteerd zodra hij VS-bodem zou betreden. Pogingen van de kant van de VS om hem uitgeleverd te krijgen of hem in Frankrijk te laten berechten, werden afgeketst.
Die Zwitsers houden er een heel dwaas beleid op na als het erom gaat heel oude kwesties opnieuw op de agenda te zetten. Enige jaren geleden overkwam het de Franse componist en dirigent Pierre Boulez (*1925) dat hij tussen twee concerten even in Zwitserland was en eveneens werd gearresteerd vanwege zijn uitspraak van zo'n vier decennia geleden dat alle operahuizen van de wereld in brand gestoken dienden te worden. Dat was vanzelfsprekend een symbolische uitspraak, hetgeen zelf de minst begaafde politicus en politiefunctionaris kon begrijpen als hij/zij/het de moeite had genomen om eens te kijken waar Boulez zoal als dirigent had gewerkt nadat hij die mededeling in de wereldpers terug had kunnen vinden. Onder meer in het Walhalla van de Duitse opera: het op instigatie van Richard Wagner (1813-1883) gebouwde Festspielhaus op de groene heuvel van Bayreuth.
Zenuwzieke dienstklopperij, die snel met een sisser afliep, ook en vooral doordat Boulez een internationale bekendheid was en er van alle kanten hulptroepen kwamen opdagen, onder wie de meest vooraanstaande (onder meer) Zwitserse politici. Dit is thans in de kwestie Roman Polanski eveneens het geval: de Franse minister voor cultuur, Frédéric Mitterand meldde zelf dat hij president Sarkozy hierover heeft geïnformeerd en die heeft op zijn beurt laten weten dat hij een snelle afwikkeling van de kwestie met betrekking tot de Franse staatsburger Polanski als gewenst beschouwt.
In Zwitserland liet het Verbond van regisseurs inmiddels weten het een cultureel schandaal te vinden wat er is gebeurt, en dat dit het aanzien van Zwitserland ernstig zal schaden. En daarin staat deze club ook niet alleen.
Al met al een verheugende zaak, die echter nimmer zoveel stof zou hebben doen opwaaien als het een eenvoudige staatsburger was geweest die in deze justitiële mallemolen zou zijn beland. Alle mensen zijn weliswaar 'gelijk', maar er zijn nog steeds groepen die in min of meerdere mate gelijker zijn.
__________
[1] In die door Polanski geregisseerde, hier en daar slapstickachtige speelfilm trad de regisseur zelf op in één der hoofdrollen en dat gold tevens voor zijn toenmalige echtgenote Sharon Tate (met wie hij in januari 1968 was getrouwd en die in augustus 1969, acht maanden zwanger, door de bende van Charles Manson werd vermoord.
__________
Afbeelding: Regisseur Roman Polanski tijdens het Filmfestival van Cannes in 2002.

maandag 14 september 2009

Televisie-duel in werkelijkheid niet meer dan duet

Sommigen zullen er misschien toch nog wel op hebben gehoopt, maar vanzelfsprekend had bijna niemand er nu nog op gerekend dat het zogenaamde TV-Duel tussen bondskanselier Angela Merkel van de zogeheten christen-democraten (CDU/CSU) en de zichzelf als sociaal-democraat beschouwende huidige Minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Merkel — Frank-Walter Steinmeier (SPD) — een spectaculair of zelfs maar zinnenprikkelend gebeuren zou worden. Maar dat het zo langs lijnen van geleidelijkheid zou verlopen dat het adjectief slaapverwekkend hier van toepassing zou blijken, is wel het andere uiterste.
Hoewel Angela Merkel verklaarde verder te willen met de rechts-liberale partij FDP, bleken na afloop van het debat diverse toeschouwers ervan overtuigd te zijn dat die Angie, net als Steinmeier, zich erop voorbereidt om de huidige, zwart-rode coalitie voort te zetten. Hoewel ik zelf meen dat ze zich wel degelijk een andere combinatie ten doel heeft gesteld, zal het er — mede gelet op de huidige cijfers die komen bovendrijven na enquêtes, waarbij er steeds minder draagvlak blijkt voor een zwart-gele coalitie —toch, onvermijdelijk, op uitdraaien, en dat beseffen die beiden natuurlijk heel goed. Cijfermatig ligt die zwart-gele combinatie inmiddels al beneden de vijftig procent, maar nader bekeken blijkt zelfs maar één derde van het Duitse volk zo'n combinatie wenselijk te achten.
Alleen Steinmeier is er zondagavond in geslaagd om zich nog enigermate te profileren door terecht te wijzen op de praktische onmogelijkheid van Merkels plannen voor verdere belastingverlaging: "Daarvoor is de komende jaren een economische groei van negen procent nodig." Zou er in dat hele Duitsland een nuchter iemand te vinden zijn, die daarop zelfs maar hoopt? Tevens slaagde Steinmeier erin Merkels wens, de atomaire energie langer als tussenfase te blijven benutten, aan de kaak te stellen. Voor het overige was het bijna op alle onderwerpen vier handen kruislings op twee buiken.
Alles hangt er nu van af of er in de komende twaalf dagen iets spectaculairs voorvalt dat voor één der beide partijen slecht zou kunnen uitpakken. Voor het overige is het op dit moment gerechtvaardigd om ervan uit te gaan dat er een voortzetting — echte vernieuwing is een waarachtig ander thema — zal komen van de zwart-rode coalitie. Of het binnen die constellatie zo af en toe wellicht ietwat meer zal knallen dan tijdens het TV-duel van zondag 13 september — dat als TV-duet de geschiedenis zal ingaan — staat vooralsnog in de sterren.
Wellicht doet de geïnteresseerde lezer er goed aan nog eens na te lezen hoe Thomas Wieczorek over de protagonisten in de Duitse verkiezingsstrijd denkt. Zijn bevindingen omtrent al die "dilettanten" kunt u lezen in het recentelijk verschenen boek dat we u graag nog eens onder de aandacht brengen. Meer daarover kunt u lezen in een bijdrage van maandag 31 augustus.
____________
Afbeeldingen
1. Angela Merkel, CDU-cheffin en huidig Bondskanselier van de BRD.
2. Frank-Walter Steinmeier, huidig Minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet Merkel van de BRD.
3. Voorzijde van het recentelijk verschenen boek over het onvermogen van de hudige Duitse politici. Strikt aanbevolen.